Rối Loạn Cảm Xúc Sau Đột Quỵ: Nguyên Nhân, Biểu Hiện và Hướng Điều Trị Kết Hợp Đông – Tây Y
Rối loạn cảm xúc sau đột quỵ là biến chứng thường gặp, ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng sống của người bệnh. Cùng tìm hiểu nguyên nhân, biểu hiện và phương pháp điều trị kết hợp Đông – Tây y hiệu quả.
1. Rối loạn cảm xúc sau đột quỵ là gì?
Sau cơn đột quỵ, nhiều bệnh nhân không chỉ chịu ảnh hưởng về thể chất như liệt, yếu nửa người mà còn gặp phải rối loạn cảm xúc, gây thay đổi sâu sắc về tâm lý, hành vi và giao tiếp. Tình trạng này làm cản trở quá trình phục hồi chức năng, tăng nguy cơ tái phát và suy giảm chất lượng sống.
2. Nguyên nhân và cơ chế hình thành rối loạn cảm xúc sau đột quỵ
a. Theo Y học hiện đại:
- Tổn thương não tại các vùng như hệ viền (limbic system), vỏ não trước trán (prefrontal cortex), hoặc đồi thị (thalamus) ảnh hưởng đến khả năng điều hòa cảm xúc và xử lý cảm giác đau.
- Gián đoạn dẫn truyền thần kinh, đặc biệt là serotonin, dopamine, noradrenaline – các chất trung gian điều chỉnh cảm xúc và tâm trạng.
- Tác động tâm lý sau chấn thương: mất khả năng vận động, giao tiếp, độc lập trong sinh hoạt dễ dẫn đến trầm cảm phản ứng, lo âu, hoặc hội chứng cảm xúc giả hành (pseudobulbar affect).
b. Theo Y học cổ truyền:
- Được quy vào chứng “Tâm thận bất giao”, “Can khí uất kết” hoặc “Đàm hỏa nhiễu tâm”.
- Nguyên nhân thường do:
- Can khí uất kết → khí cơ rối loạn, sinh ra tức giận, dễ cáu gắt.
- Tâm tỳ hư → sinh lo lắng, buồn bã, mất ngủ.
- Đàm hỏa quấy rối tâm thần → gây mất kiểm soát cảm xúc, nói lảm nhảm, khóc cười vô cớ.
3. Biểu hiện thường gặp
- Trầm cảm sau đột quỵ: mất hứng thú, chán ăn, khó ngủ, buồn bã, cảm giác vô vọng.
- Lo âu, dễ hoảng sợ, cảm giác bồn chồn không yên.
- Cười khóc không kiểm soát: cười hoặc khóc quá mức, không phù hợp ngữ cảnh, không thể kiểm soát.
- Cáu gắt, dễ nổi nóng, hoặc biểu hiện lạnh lùng, tách biệt xã hội.
4. Hướng điều trị kết hợp Đông – Tây y hiệu quả
a. Theo Y học hiện đại:
- Thuốc điều chỉnh thần kinh:
- SSRI: Sertraline, Fluoxetine (trong trầm cảm, lo âu).
- Thuốc chống co giật: Dùng trong pseudobulbar affect (ví dụ Dextromethorphan + Quinidine).
- Trị liệu tâm lý: Tâm lý trị liệu cá nhân, nhóm, hoặc trị liệu gia đình.
- Vật lý trị liệu – phục hồi chức năng toàn diện, giúp cải thiện khả năng vận động, tăng tương tác xã hội, giảm cảm giác thất vọng.
b. Theo Y học cổ truyền (YHCT):
✧ Phép điều trị chủ yếu:
- Sơ can giải uất, dưỡng tâm an thần, hóa đàm thanh nhiệt, bổ khí kiện tỳ.
✧ Một số bài thuốc thường dùng:
- Tiêu dao thang gia giảm – trị can khí uất, trầm cảm lo âu:
- Đương quy, Bạch thược, Sài hồ, Bạch truật, Phục linh, Cam thảo…
- Toan táo nhân thang – an thần, chữa mất ngủ, lo âu:
- Toan táo nhân, Phục thần, Xuyên khung, Cam thảo…
- Lục vị địa hoàng + Viễn chí, Ngũ vị tử – trị tâm thận bất giao, hồi phục khí huyết.
✧ Châm cứu – cứu ngải:
- Huyệt điều hòa tâm thần: Thần môn, Nội quan, Tam âm giao, Ấn đường.
- Huyệt hành khí giải uất: Hợp cốc, Thái xung, Can du, Túc tam lý.
- Tác dụng: cải thiện tuần hoàn não, điều chỉnh hoạt động thần kinh, làm dịu tâm trạng.
✧ Thiền – Khí công – Thở chánh niệm:
- Giúp người bệnh nhận diện cảm xúc, giảm lo âu, nâng cao chất lượng sống.
- Thực hành thở bụng sâu, quán sát thân tâm, kết hợp xoa bóp bấm huyệt nhẹ nhàng.
5. Vai trò của gia đình và môi trường trị liệu
- Tạo môi trường tích cực, động viên đúng cách, tránh la mắng hoặc phán xét cảm xúc của người bệnh.
- Khuyến khích giao tiếp, hoạt động xã hội nhẹ nhàng, cho phép bệnh nhân thể hiện cảm xúc an toàn.
- Có thể sử dụng tinh dầu thiên nhiên, nhạc thiền, ánh sáng ấm để hỗ trợ điều hòa thần kinh.
6. Kết luận
Rối loạn cảm xúc sau đột quỵ là một hậu quả nghiêm trọng nhưng có thể cải thiện nếu được chẩn đoán và điều trị sớm. Việc kết hợp Đông – Tây y một cách hợp lý không chỉ giúp điều chỉnh tâm trạng mà còn hỗ trợ phục hồi chức năng toàn diện, nâng cao chất lượng sống cho bệnh nhân.
Phòng khám chuyên khoa Y học cổ truyền Trung Tín
📍Địa chỉ: 388 Tỉnh Lộ 7, Ấp Trung Hòa, Xã Trung Lập Hạ, Huyện Củ Chi, TP.HCM
📞 Hotline: (028) 389 26789 | 0972 287 274
🌐 Website: thaoduoctrungtin.com